الگوی غذایی مردان نامطلوب است
خانم دکتر! آیا شیوع بیماری‌های غیرواگیر در مردان بیشتر است؟
ابتدا به این نکته اشاره کنم که تغذیه نقش مهمی در حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها دارد و درواقع اگر مردان الگوی غذایی سالم و درستی داشته باشند، به میزان قابل‌توجهی از بیماری‌هایی که به دلیل تغذیه نامطلوب ایجاد می‌شود، پیشگیری خواهد شد. وضعیت مردان در بیماری‌های غیرواگیر در بسیاری موارد از زنان بدتر نیست. به طور مثال، شیوع دیابت در مردان حدود ۵/۸ درصد و از زنان کمتر است زیرا این میزان در زنان ۱۰ درصد است. با این حال یکی از نگرانی‌ها روند رو به رشد دیابت و فشارخون است، به طوری که فشارخون در مردان حدود ۲۶ درصد است و ۲۲ درصد مردان چربی خون بالا دارند. اضافه وزن و چاقی هم مشکل دیگری است که باید به آن توجه کنیم. شیوع اضافه وزن و چاقی در مردان نیز در استان‌های مختلف ۳۰ تا ۶۰ درصد است. این شیوع در استان‌های گیلان، مازندران، تهران، آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل بیشتر است که علت اصلی آن الگوی غذایی نامناسب و تحرک بدنی ناکافی است. همان‌طور که می‌دانید، اضافه وزن و چاقی عوامل خطر برای بیماری‌های غیرواگیر مانند بیماری‌های قلبی-عروقی و انواع سرطان‌ها و دیابت است.
: با این اوصاف می‌توان نتیجه گرفت مردان الگوی غذایی سالمی ندارند؟
کاملا درست است. مردان الگوی غذایی مناسبی ندارند. البته در زنان هم همین طور است و نمی‌توان گفت الگوی غذایی زنان سالم است. به طور مثال، توصیه می‌شود در همه گروه‌های سنی، در روز ۵ وعده میوه و سبزی مصرف شود و این کار برای پیشگیری از چاقی، دیابت و انواع سرطان‌ها مهم است. متاسفانه فقط ۱۸ درصد مردان حداقل ۲ واحد میوه در روز می‌خورند، در حالی که از نظر تغذیه‌ای باید حداقل ۲ واحد میوه و سبزی در روز مصرف شود. در کل، اصول تغذیه‌ای سالم می‌گوید، ۳ تا ۵ واحد سبزی باید در روز مصرف شود، در صورتی که حدود ۴۱ درصد مردان حداقل ۳ واحد سبزی در روز مصرف می‌کنند. به عبارت دیگر، الگوی مناسبی در مورد مصرف میوه و سبزی در مردان وجود ندارد. در مورد الگوی مصرف نمک هم همین گونه است. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند، کمتر از ۵ گرم در روز نمک مصرف شود ولی حدود ۹۰ درصد مردها بیش از ۵ گرم در روز نمک می‌خورند که عامل خطر برای فشارخون بالا، سکته‌های مغزی و بیماری‌های قلبی است. مطالعات جدید حتی مصرف غذاهای چرب و شور را در ابتلا به سرطان معده موثر دانسته‌اند و متاسفانه مردان در روز به طور متوسط ۱۰ گرم نمک می‌خورند و مصرف نمک در آقایان بیشتر از خانم‌هاست.
شاخص دیگر که وضعیت تغذیه‌ای مردان را نشان می‌دهد، مصرف ماهی است. توصیه می‌شود برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی ۲ بار در هفته ماهی مصرف شود، در حالی که فقط ۱۰ درصد آقایان ۲ بار در هفته ماهی مصرف می‌کنند. مورد بعدی، مصرف شیر و لبنیات است. شیر و لبنیات به عنوان یکی از گروه‌های اصلی غذایی است و روزانه باید بین ۲ تا ۳ واحد برای پیشگیری از پوکی و شکستگی‌های خودبه‌خودی مصرف شود. متاسفانه تقریبا ۲۰ درصد مردها روزانه ۲ واحد شیر و لبنیات می‌خورند. البته منظور از لبنیات، بستنی و لبنیات پرچرب نیست و آنچه بدن به آن نیاز دارد شیر، ماست، پنیر، دوغ و کشک است که منابع پروتئین، کلسیم و فسفر هستند و باید برای پیشگیری از چاقی، نوع کم‌چربشان مصرف شود.
: آمارهایی که اعلام کردید، این قضیه را به ما گوشزد می‌کند که شیوع بسیاری از بیماری‌ها با توجه به الگوی غذایی نامناسب، می‌تواند در مردان افزایش پیدا کند. آیا شما در دفتر بهبود تغذیه جامعه، برنامه‌ای برای بهبود تغذیه مردان دارید؟
تغذیه مردان در محیط‌های کار موردتوجه ماست. در همین راستا، سازماندهی غذاخوری‌های محیط‌های کاری را در دستور کار داریم، به گونه‌ای که غذاخوری اداره‌های مختلف، غذاهایی را ارائه کنند که کم‌نمک و کم‌چرب باشد و کنار غذا حتما سبزی و سالاد سرو شود. علاوه بر آن، به دنبال مصوبه شورای‌عالی سلامت و امنیت غذایی، وزارت بهداشت موظف شده بسته سلامت کارکنان را تدوین کند. ما در قالب آن بسته تغذیه کارکنان را داریم. در این بسته به این موضوع توجه شده که یک وعده غذا چه ویژگی‌هایی داشته باشد که سلامت کارکنان در آن حفظ شود و این موضوع را در دستور کار داریم.
: آیا اقدامات تشویقی هم برای اداره‌های مختلف که غذای سالم‌تر برای کارکنان تهیه می‌کنند، دارید؟
همه رستوران‌ها و اغذیه‌فروشی‌ها و سالن‌های غذاخوری تحت نظارت مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت هستند، به طوری که هم از نظر بهداشتی و هم تغذیه‌ای، بر سلامت غذا نظارت دارند. ما در این نظارت‌ها، معیارهای تغذیه‌ای مثل اینکه چه روغن و نمکی در غذا استفاده شده و نحوه طبخ به چه شکل بوده را هم لحاظ کردیم. همچنین بسته خودمراقبتی تغذیه‌ای تدوین شده است. این بسته هم برای آقایان و هم برای خانم‌ها تهیه شده و تاکید می‌کند چه مسائلی را باید رعایت کنند تا الگوی غذایی سالمی داشته باشند. درحقیقت، الگوی غذایی سالم و گروه‌های غذایی‌ای که باید مصرف شوند در این بسته بیان شده است. کنار این سفیران سلامت هم تربیت شده‌اند که هم در مدارس و هم در محیط‌های کار و دانشگاه‌ها حضور دارند. این سفیران با همین بسته‌های آموزشی به مردم آموزش می‌دهند. کارشناسان تغذیه ما هم در مراکز بهداشتی-درمانی حضور دارند و به صورت رایگان برای افرادی که پرونده الکترونیک سلامت دارند، خدمات ارائه می‌دهند و تمام مراقبت‌های موردنیاز مردان انجام می‌شود. این افراد به مردان آموزش می‌دهند اگر دیابت و فشارخون دارند، چه نکات تغذیه‌ای را باید رعایت کنند و چنانچه کمبود ویتامین D دارند، چه مکمل‌هایی مصرف کنند.
: آیا شما کارشناس تغذیه به صورت دوره‌ای به اداره‌ها می‌فرستید تا هم به کارکنان آموزش دهند و هم بر غذای تهیه‌شده نظارت کنند؟
ما در ساختمان وزارت بهداشت آموزش تغذیه برای کل کارکنان داریم و بنا به مناسبت‌های مختلف، مثلا روز مرد به طور اختصاصی به تغذیه سالم می‌پردازیم. در اداره‌های دیگر به صورت دوره‌ای برنامه‌ای نداریم ولی اگر در آن اداره کارشناس تغذیه داشته باشند، برای کارکنان دوره می‌گذارند. ما در قالب برنامه بهبود تغذیه کارکنان، بسته آموزشی تهیه کردیم و در قالب تفاهمنامه با وزارت جهاد کشاورزی، کار و رفاه اجتماعی و بهزیستی، کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌کنیم. در این کارگاه‌ها نیروهایی تربیت می‌شوند تا این آموزش‌ها را به کارکنان و سایر همکاران‌شان بدهند.
: در پایان چند توصیه مهم برای بهبود تغذیه مردان بیان کنید.
برای حفظ سلامت‌شان روزانه مصرف بیشتر میوه و سبزی و حبوبات و نان و غلات سبوس‌دار به عنوان عامل پیشگیری‌کننده از بیماری‌های غیرواگیر توصیه می‌شود. مصرف گوشت قرمز یک بار در هفته کافی است ولی توصیه می‌شود ۲ بار در هفته ماهی بخورند و بیشتر گوشت سفید را در برنامه غذایی‌شان بگنجانند. نکته مهم‌تر اینکه مصرف قند، نمک و چربی را کاهش دهند.
مهدیه آقازمانی
ذائقه‌تان را به غذاهای کم‌نمک عادت دهید
در آستانه هفته جهانی آگاهی از مصرف نمک باید بگوییم بیماری‌های غیرواگیر (NCDs) نه‌تنها در کشورهای توسعه‌یافته، بلکه در کشورهای در حال‌توسعه به مشکل عمده سلامت تبدیل شده‌اند، به طوری که بیماری‌های قلبی-عروقی، علت اصلی مرگومیر در جهان محسوب می‌شوند. رژیم غذایی ناسالم، فعالیت بدنی ناکافی و همچنین مصرف دخانیات عوامل تعیین‌کننده اصلی بروز این بیماری‌ها در دنیا هستند. یکی از موارد مرتبط با رژیم غذایی، مصرف نمک است. نمک یکی از مواد موردنیاز برای سوخت‌وساز مواد در بدن، انتقال پیام‌های عصبی و کارکرد درست عضلات است. این ماده به مقدار محدود موردنیاز و مصرف متعادل آن لازم است. به طور مثال، هنگام اسهال و استفراغ یا فعالیت شدید بدنی و در هوای گرم با مصرف کمی نمک می‌توان املاح ازدست‌رفته بدن را جبران کرد.
نمک به مقدار حدود ۵-۳ گرم در روز (نصف قاشق مرباخوری) مورد نیاز است. مصرف زیاد نمک از مهم‌ترین عوامل فشارخون بالاست و ایران یکی از پرمصرف‌ترین کشورهاست که میانگین مصرف سرانه نمک در روز ۲ تا ۳ برابر استاندارد جهانی است. طبق نظر محققان، میزان مصرف نمک در ایران حدود ۱۰ تا ۱۵ گرم در روز است که این میزان بسیار بیشتر از حد استاندارد مصرف نمک (۵ گرم) است، در حالی که فقط ۵ گرم نمک در روز از طریق نان مصرفی مردم دریافت می‌شود.
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد شیوع فشارخون بالا در کشورهایی که دریافت بالای نمک دارند بیشتر است و هرقدر میزان نمک مصرفی روزانه در جوامع کمتر باشد، به همان نسبت شیوع فشارخون بالا کاهش پیدا می‌کند. آمارها نشان می‌دهد از هر ۳۸۰ هزار مورد مرگومیر در کشور، ۱۳۵ هزار مورد آن ناشی از بیماری‌های قلبی-عروقی بوده که فشارخون یکی از عوامل اصلی آن محسوب می‌شود. بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، در صورتی که افراد فقط ۳ گرم از مصرف روزانه نمک خود را کاهش دهند، حدود۵۰ درصد از بیماری‌های قلبی-عروقی کمتر می‌شود.
نمک از راه‌های مختلف مانند مراحل تهیه و پخت غذا، مصرف انواع سوپ‌های آماده، انواع شورها، ترشی‌ها و کنسروها، مصرف سوسیس، کالباس و همبرگر و تنقلات شور مانند چیپس و فراورده‌های غلات حجیم‌شده دریافت می‌شود. یکی از مهم‌ترین دلایل مصرف زیاد نمک، عادت به طعم شوری است بنابراین با کاهش مصرف نمک، ذائقه به غذای کم‌نمک عادت می‌کند. نمک زیاد، کلسیم را از استخوان‌ها جدا می‌کند و باعث دفع آن از ادرار می‌شود. به همین دلیل باعث نازک شدن و پوکی استخوان می‌شود که امروزه در حال تبدیل شدن به یکی از معضلات سلامت در کشور است. همیشه مصرف بالای نمک به معنی شور کردن غذاها نیست، بلکه درصد بالایی از نمکی که روزانه مصرف می‌کنیم، نمک پنهان است که درون مواد غذایی گوناگون وجود دارد. نان، انواع گوشت‌های فراوری‌شده مانند همبرگر، کالباس، گوشت و ماهی نمک‌سودشده و همچنین خیارشور، پنیر و خشکبار بوداده نمک بالایی دارند. غذاهایی مثل سس سویا، کچاپ، ترشی، زیتون و سس سالاد دارای بیشترین نمک هستند بنابراین افراد باید در خرید مواد غذایی آگاهانه عمل کنند و به برچسب مواد غذایی که در تمام مواد بسته‌بندی‌شده درج شده، توجه داشته باشند. در برچسب بعضی مواد غذایی مقدار سدیم موجود در ۱۰۰گرم از ماده غذایی ذکر شده است. برای تبدیل مقدار سدیم به نمک باید آن را در عدد ۵/۲ ضرب کنید. به تاریخ مصرف نمک و پروانه ساخت از وزارت بهداشت و قید عبارت تصفیه‌شده روی بسته‌بندی نمک دقت کنید. به جای نمک بهتر است از ادویه‌ها، گیاهان معطر، سیر و لیمو استفاده شود. ادویه‌هایی مانند فلفل سیاه، زنجبیل و گیاهان معطری مثل ریجان و برگ‌بو نیز به غذا طعم می‌دهند.
موضوع مهم دیگری که در حال حاضر در جامعه رواج پیدا کرده، نمک‌های دریایی و طبیعی است. نمک دریا، سنگ نمک و نمک فله‌ای مثال بارز نمک‌های غیراستاندارد هستند. این نوع نمک‌ها حاوی مقادیر زیادی ناخالصی از جمله فلزات سنگین مثل سرب، آرسنیک، جیوه و ناخالصی‌های محلول مثل گچ هستند. در کل، این دیدگاه که نمک دریا دارای مقدار مناسبی منیزیم و کلسیم است، نادرست است زیرا میزان این املاح در نمک دریا ناچیز است و از طرفی، مقدار نمک مصرفی هم کم است. به دلیل وجود ناخالصی‌ها در نمک دریا مانند فلزات سنگین، اختلال در جذب ریزمغذی‌ها مانند آهن و روی اتفاق می‌افتد و به مرور زمان کمبود این ریزمغذی‌ها در بدن ایجاد می‌شود. میزان ید نمک‌های غیراستاندارد، حتی اگر تصفیه‌شده باشند، بسیار ناچیز است. کمبود ید سبب ایجاد گواتر، ناهنجاری‌های مادرزادی، افزایش موارد سقط جنین و مرده‌زایی،کم‌کاری تیروئید و کاهش بهره هوشی در کودکان می‌شود. همچنین در بزرگسالان، اختلال سیستم هورمونی و عملکرد ذهنی، خواب‌آلودگی، سستی و بی‌حالی، اضافه وزن و چاقی و کاهش ضریب هوشی را به دنبال دارد بنابراین مردم نباید فریب تبلیغات این گونه نمک‌ها را بخورند و با رعایت میزان مصرف نمک و همچنین استفاده از نمک یددار، در جهت سلامت هرچه بیشتر خود گام بردارند.
