افطار دم گیشه، سحر پای پرده!

سینمای ایران با گذر از برهه انتخابات ریاست جمهوری که تبعات برگزاری آن چند روزی گیشه را تحت تأثیر خود قرار داد، این روزها نفس تازه ای می کشد و در آستانه استقبال از ماه رمضان، با طرحی دیگر پذیرای علاقه مندان خواهد بود. طرح افطار تا سحر که از سال ۸۸ در سینمای ایران متولد شد، قرار است امسال هم با تغییراتی اجرا شود. البته طی چند سال اخیر و با روند تصاعدی اقبال مردم به گیشه سینمای ایران، هر چند شاهد سانس های نامتعارف در نیمه شب و بامداد بوده ایم، اما حال و هوای حاکم بر ماه رمضان همیشه  تسری خاصی بر جریان فروش و نمایش فیلم در سینمای ایران داشته است. به ویژه آنکه دست کم در طول دو سال اخیر تلویزیون با عملکرد ضعیفی که در زمینه تولید سریالهای ماه رمضان داشته است، موجب شده تا سیل تماشاگران از سیما به سینما متمایل شوند. همین عامل روی افزایش تماشاگران سینما و بالا رفتن رقم فروش هم موثر بوده است. به ویژه آنکه اصولاً تلویزیون اغلب در نیمه شب هیچ برنامه جذابی نیز ندارد و همین فرصت ایده آل، شرایط لازم را برای استفاده بهینه سیاستگذاران سینمایی فراهم آورده است. آنطور که غلامرضا فرجی سخنگوی شورای صنفی نمایش مطرح کرده، جزئیات طرح اکران ماه رمضان امسال در جلسه امروز این شورا مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در ادامه مروری آسیب شناسانه بر کم و کیف برگزاری این طرح در سالهای اخیر داریم.

تمهیدی برای آشتی مردم با سینما

طرح «افطار تا سحر» یا «اذان تا اذان» با سینما به عنوان مجالی برای شب بیداری عمومی رسمی در تهران، یعنی آنچه که با توجه به محدودیت های عرفی و قانونی کمتر امکان آن فراهم بوده، در سال ۸۸ به شدت مورد استقبال مردم واقع شد و به اصطلاح آنان را با سینما آشتی داد. آن هم سالی که به جز دو فیلم «اخراجی ها ۲» و «درباره الی»، سایر فیلمها فروش مناسبی نداشتند و استقبال از فیلم ها اندک بود. سال ۸۸ زمانی که مهدی کرم پور رئیس شورای صنفی نمایش بود، این طرح در دستور کار قرار گرفت تا خونی تازه به رگهای سینمای ایران تزریق شود. با اجرایی شدن این طرح و مشاهده استقبال مردم، مقرر شد تا در سالها پس از آن نیز ادامه یابد. طرحی که سایه رکود را از سر سینمای ایران دور و دست کم در مقطعی از سال خیل عظیم تماشاگران شب بیدار را راهی سالن های تاریک کرد. گرچه در آغاز راه و تازه بودن طرح با توجه به ملاحظات قانونی در ایران، اداره اماکن نیروی انتظامی به مخالفت با آن پرداخت و در دوره ای از اجرای آن جلوگیری کرد، اما در ادامه ضمن همیاری با این طرح، به امنیت و تداومش کمک شایانی کرد.

سال ۸۸ «خروس جنگی» و «درباره الی» در روزهای ماه رمضان روی پرده بودند که با توجه به نیم بها شدن بلیت در سانس های نیمه شب، استقبال پرشوری از این دو فیلم شد. در نهایت فیلم اصغر فرهادی در آن سال یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان فروخت و ساخته مسعود اطیابی ۸۹۲ میلیون تومان که رقمهای قابل توجهی بودند.

در سال ۸۹ نیز این استقبال از طرح افطار تا سحر در سینماها ادامه داشت به طوری که چهار فیلم «چهل سالگی»، «پسر آدم دختر حوا»، «افراطی ها»، «مقلد شیطان»  و «ناسپاس» اکران شدند. فیلم رامبد جوان ۹۰۰ میلیون، ساخته علیرضا رئیسیان ۵۰۰ میلیون، فیلم مرحوم جهانگیر جهانگیری ۷۳۵ میلیون تومان فروختند که ارقام خوبی بود. در نهایت اما ساخته افشین صادقی با ۴۱ میلیون و ساخته حسن هدایت با ۴۶ میلیون تومان بدون استفاده از ظرفیت های مناسبی که در اختیارشان قرار گرفته بود، شکست خوردند. در سال ۸۹ در ایده ای جالب، تک سانس هایی برای نمایش فیلم های محبوب سالهای دور سینمای ایران از جمله «مادر»، «دلشدگان»، «ناخدا خورشید»، «اجاره نشین ها»، «بانو»، «هامون» و «یک بار برای همیشه» هم در نظر گرفته شد. البته از این بین «مادر» و «هامون» بیشتر مورد توجه سینماروها قرار گرفتند.

در سال ۹۰ یکی از فیلم های پرفروش سال بخش عمده ای از زمان اکران خود را در ماه رمضان سپری کرد. «ورود آقایان ممنوع» رامبد جوان دومین فیلم پرفروش آن سال، بیش از پنج میلیارد فروخت و خیلی ها را در سانس های نیمه شب سینماها خنداند. این در حالی بود که در نقطه مقابل آن، انتخاب نادرست فیلم های کم مخاطبی مثل نسخه سینمایی سریال «یوسف پیامبر (ص)»، «سنگ اول»، «مامان بهروز منو زد» و «سفر سرخ»، فقط کفه تماشاگران فیلم جوان را سنگین تر کرد. «اینجا بدون من» و «سوت پایان» هم در آن مقاطع از سال ۹۰ فروش در خوری کردند.

در سال ۹۱ این طرح چندان رونقی نداشت. ضمن اینکه نباید از تأثیر عدم مشارکت حوزه هنری با این طرح در ماه رمضان سال ۹۱ بر کاهش فروش فیلم ها غافل شد. حوزه هنری سال ۸۹ نیز همین رویه را در پیش گرفته بود. هر چند شورای صنفی نمایش نیز در آن سال نتوانست با برنامه مدون و مناسبی به پیشواز این طرح برود. در ماه رمضان سال ۹۱ همان طور که در نوروز آن سال هم فیلم ها فروش چشمگیر نداشتند، سینما کم رونق بود. البته پیش بینی می شد با توجه به روی پرده بودن فیلم «خوابم میاد» رضا عطاران، گیشه شبانه داغ شود، اما این طور نشد ساخته عطاران در نهایت با سه میلیارد از گیشه کناره گیری کرد. «همه چی آرومه» دیگر فیلم شکست خورده ماه رمضان آن سال بود. ضمن آنکه شنیده می شد «کلاه قرمزی و پسر خاله»، «بی خداحافظی» و «تو و من» سه فیلمی بودند که طبق تصمیم شورای صنفی نمایش قرار بود ماه رمضان سال ۹۱ اکران شوند، ولی سازندگانشان زیر بار این تصمیم نرفتند. حتی بلیت نیم بها و افزایش دو سانس بعد از افطار هم کمکی به افزایش فروش نکرد. گفته می شد اطلاع رسانی ضعیف یکی از علل فروش اندک این فیلم ها بود. بویژه آنکه صدا و سیما در رویارویی با توفیق این طرح در ماه رمضان به عنوان آلتر ناتیو جذابی برای مردم در مقابل سریالهای مناسبتی، چندان تمایلی به تبلیغ و اطلاع رسانی درباره آن نداشت.

ماه رمضان سال ۹۲ فیلم «گذشته» اصغر فرهادی روی پرده رفت که در کمال تعجب، با استقبال محدودی مواجه شد و در کل کمتر از دو میلیارد فروخت. ضمن آنکه همزمانی با انتخابات دوره یازدهم ریاست جمهوری هم سینما را از محور توجه دور کرده بود. «خودزنی»، «مهر مادری»، «بی تابی بیتا»، «یک مرد، یک شهر»، «گلوگاه»، «گهواره ای برای مادر» دیگر فیلم های اکران ماه رمضان سال ۹۲ بودند که فروش محدودی داشتند.

سال ۹۳ شورای صنفی نمایش باز هم رضا عطاران اعتماد کرد و «رد کارپت» را برای ماه رمضان کنار گذاشت که فیلم حدود سه میلیارد فروخت. «تجریش ناتمام»، «برف»، «دربست آزادی»، «رهاتر از دریا» و «اینجا شهر دیگریست» در کنار «رد کارپت» در آن ایام روی پرده رفتند که اغلب زیر ۱۰۰ میلیون فروختند و شکست تجاری خوردند. سال ۹۴ هم با رسیدن «نهنگ عنبر ۱» فروش سینماها در ماه رمضان دوباره رونق گرفت و موجب شد ساخته سامان مقدم بیش از هفت میلیارد فروش داشته باشد.

«قصه ها» و «در دنیای تو ساعت چند است» هم در ماه رمضان آن سال به اکران خود ادامه دادند.

سال گذشته با وجود کنار گذاشتن طرح فروش بلیت نیم بها در ساعت های میان افطار و سحر، باز هم فیلم ها خوب فروختند. «دراکولا» و «زاپاس» در صدر توجه مردم قرار داشتند و «اژدها وارد می شود»، «ایستاده در غبار» هم متوسط فروختند. با این حال فروش فیلم ها در نیمه اول ماه رمضان افزایش دو برابری نسبت به سال قبل داشت.

امسال «نهنگ عنبر ۲» می تازد!

امسال هم با فروش شگفت انگیز و رکورد شکن «نهنگ عنبر ۲» بی شک شاهد تداوم اکران آن در ماه رمضان نیز خواهیم بود. ضمن اینکه با توجه به اعلام قبلی شورای صنفی نمایش، قطعاً فیلم های «دو عروس» ساخته داود موثقی و «زیر سقف دودی» پوران درخشنده هم در ماه رمضان روی پرده خواهند رفت. از سویی بعید نیست برخی سینماداران کماکان به ادامه اکران «گشت ۲» و «خوب بد جلف» بپردازند تا در کنار «نهنگ عنبر ۲»، گیشه داغی را شاهد باشیم. گرچه هنوز مشخص نیست بلیت سینماها پس از افطار نیم بها خواهد بود یا خیر.