اسهال کودک، از علل تا درمان

اسهال واکنش بدن به دفع و تخلیه میکروب هاست و چند روز تا یک هفته طول می کشد. اسهال اغلب با تب، حالت تهوع، استفراغ، انقباضات شکمی و کم آب شدن بدن همراه است. برخی از شایع ترین علل اسهال در کودکان به شرح زیر است:

• عفونت از شایع ترین علل اسهال است. عفونت می تواند ویروسی مثل روتاویروس، باکتریایی مثل سالمونلا و در موارد نادر انگلی مثل ژیاردیا باشد. ویروس ها شایع ترین علت اسهال در کودکان هستند. از علایم «عفونت گاستروانتریت ویروسی» می توان به شل شدن مدفوع، استفراغ، معده درد، سردرد و تب اشاره کرد.

در طول درمان گاستروانتریت ویروسی که معمولا ۵ تا ۱۴ روز طول می کشد، توجه به حفظ آب بدن و جلوگیری از کاهش آن بسیار مهم است. آب تنها سدیم، پتاسیم و سایر مواد معدنی که در اثر اسهال از بدن کودک دفع شده اند را ندارد و بنابراین در تامین آب بدن کودکان شیرخوار بهتر است از محلول خوراکی ORS یا شیر مادر استفاده کرد.

• مصرف برخی داروها در کودکان و همچنین بزرگسالان هم باعث اسهال می شود مثل لاکساتیوها یا آنتی بیوتیک ها. در این حالت اگر اسهال خفیف است توصیه پزشکان این است که دارو را قطع نکرده و فقط مراقب تامین آب بدن کودک باشید. اگر مصرف یک دوره آنتی بیوتیک باعث «اسهال کودک» شده است به مصرف دارو ادامه داده و با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است پزشک دوز دارو را کم کند، رژیم غذایی کودک را تغییر دهد، مصرف محصولات پروبیوتیک را توصیه کند یا در نهایت داروی کودک را تغییر دهد.

مطالعات نشان داده اند که در اسهالی که عامل آن آنتی بیوتیک ها هستند، مصرف ماست پروبیوتیک به تسکین علایم کمک می کند. باکتری های مفید محصولات پروبیوتیک، ذخیره باکتری های روده ای که به وسیله آنتی بیوتیک ها کشته شده اند را دوباره پر می کند.

• عامل دیگر بروز اسهال در کودکان مسمومیت های غذایی است. علایم این نوع اسهال شامل استفراغ و بیرون روی در طول ۲۴ ساعت است. درمان این نوع اسهال همانند درمان اسهال عفونی است: آب بدن کودک را تامین و به پزشک مراجعه کنید.
• سندرم روده تحریک پذیر، بیماری کرون، آلرژی های غذایی و بیماری سلیاک هم از دیگر علل اسهال در کودکان هستند. برای اطمینان از علت اسهال کودک به ویژه اسهالی که بیش از ۱۴ روز طول کشیده است، حتما به پزشک مراجعه کنید.

رژیم غذایی کودک مبتلا به اسهال

کودک مبتلا به اسهال بی‌اشتهاست و از طرف دیگر آب و املاح زیادی دفع می‌کند و در هضم کامل مواد غذایی هم دچار اشکال می‌شود بنابراین لازم است مواد غذایی با مقدار کم و مکرر به کودک داده شود.
گرسنه ماندن کودک و حذف پروتئین دریافتی در رژیم غذایی وی باعث به تعویق افتادن بهبود و بدتر شدن بیماری کودک می‌شود. ​از دست دادن آب و املاح با دادن محلول او آر اس « ORS» قابل جبران است.
بر این اساس، لازم است یک بسته از او‌آر‌اس با چهار لیوان آب جوشیده سرد شده مخلوط و در یخچال گذاشته شود. به کودکی که حالت تهوع دارد، می‌توان از این محلول خنک هرچند دقیقه، یک قاشق مرباخوری خوراند و بتدریج مقدار آن را زیاد کرد تا کودک بتواند سایر مواد غذایی را نیز تحمل کند.
مواد غذایی دیگری که در کودک مبتلا به اسهال توصیه می‌شود، آب سوپ خوش‌نمک و دوغ خوش‌نمک است که با ماست حاوی پروبیوتیک تهیه شده باشد.
همچنین در این دوران، کته نرم همراه با مرغ پخته نرم یا هویج رنده و پخته شده نرم، گوشت خوب پخته شده، ماهی پخته شده نرم -در صورت نداشتن آلرژی- و غلات و حبوبات پخته و له شده از مواد غذایی مناسب برای کودک محسوب می‌شود.
از میوه‌ها نیز سیب رنده شده بدون شکر افزوده، پرتقال و میوه‌های زردرنگ و سبزی‌های برگ سبز که سرشار از ویتامین A هستند، توصیه می‌شود.
در صورتی که کودک از شیر مادر استفاده می‌کند، قطع شیر مادر توصیه نمی‌شود و حتی بهتر است بیشتر از مواقع عادی به او شیر داد، ولی اگر از شیر خشک استفاده می‌کند می‌توان نوع شیر کودک را طبق نظر پزشک عوض کرد.
افزودن روغن به غذا برای افزایش کالری دریافتی او توصیه می‌شود. این امر بخصوص بعد از بهبود اسهال برای جبران وزن از دست رفته کودک پیشنهاد می‌شود.
آبمیوه‌های صنعتی، مواد خیلی شیرین، نوشابه‌ها، چای با نبات زیاد برای اسهال مناسب نیست و موجب بیشتر شدن دفعات دفع می‌شود. استفاده از عرقیاتی مانند عرق نعناع باعث کمتر شدن نفخ در کودک می‌شود.
دادن داروهایی مثل دیفنوکسیلات و آنتی‌بیوتیک‌ها بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود. در صورت شدید بودن اسهال و کاهش تحمل مواد غذایی و نیز وجود دیگر علائم مانند ضایعات پوستی، تب شدید و کاهش هوشیاری مراجعه سریع به پزشک لازم است.
مفهوم دهیدراسیون و اهمیت درمان آن

«دهیدراسیون» نگران کننده ترین عارضه ای است که در نتیجه اسهال بروز می کند. دهیدراسیون به معنای از دست رفتن آب بدن و کم آب شدن بدن است. اسهال خفیف باعث دفع آنچنانی آب بدن نمی شود اما در اسهال های متوسط و شدید دهیدراسیون اهمیت چشمگیری پیدا می کند.
دهیدراسیون شدید خطرناک است و می تواند باعث سیژر، آسیب مغزی و حتی مرگ شود. بهتر است علایم دهیدراسیون در کودک را بشناسید تا نسبت به درمان فوری آن اقدام کنید:

1. سرگیجه و سبکی سر
2. دهان خشک و چسبنده
3. ادرار زرد تیره، کم شدن شدید ادرار یا نداشتن ادرار
4. کودک وقتی گریه می کند اشک ندارد یا اشکش بسیار کم است
5. پوست خشک و هنک
6. فقدان انرژی

اسهال معمولا به خودی خود پس از چند روز خوب می شود؛ اما ممکن است باعث بروز عوارضی شود. اگر کودکتان آنقدر ضعف دارد که نمی تواند بایستد یا گیج است و سرگیجه دارد تاخیر نکنید هرچه سریع تر به مراکز درمانی مراجعه کنید.
همچنین در موارد زیر هرچه زودتر کودک را به مراکز درمانی برسانید:

• کودک بسیار مریض به نظر می رسد
• بیشتر از ۳ روز است که اسهال دارد
• کمتر از ۶ ماه سن دارد
• استفراغ سبز خونی یا مایعات زردرنگ دارد
• نمی تواند مایعات را تحمل کند یا بیشتر از دو بار استفراغ کرده است
• تب بالای ۴۰ درجه سانتی گراد دارد یا کمتر از ۶ ماه سن دارد و تب بالای ۳۸ درجه سانتی گراد دارد
• بی آب به نظر می رسد
• مدفوع خونی دارد
• کمتر از یک ماه سن دارد و ۳ بار یا بیشتر بیرون روی داشته است
• در ۸ ساعت گذشته بیش از ۴ بار بیرون روی داشته و مایعات کافی ننوشیده است
• به هر دلیلی سیستم ایمنی ضعیفی دارد
• راش پوستی دارد
• بیش از ۲ ساعت است که معده درد دارد
• نوزاد است و در ۶ ساعت گذشته ادرار نکرده و کودک است و در ۱۲ ساعت گذشته ادرار نکرده است

نکته مهم این که اگر نوزادتان تب بالای ۴۰ درجه دارد به او داروی تب بر ندهید.