ارتباط تغذیه و بیماری ام اس

تغدیه در دو زمینه می تواند در بیماران ام اس کمک کننده باشد، ابتدا در پیشگیری از ایجاد بیماری ام اس و بعد در درمان آن. از نتایج مطالعات اینطور نتیجه می شود که چندین عامل تغذیه ای از جمله کمبود ویتامینD، چاقی و دریافت بیش از حد نمک در طول دوره زندگی از کودکی تا بزرگسالی اثر تقریبا قطعی و شناخته شده در افزایش بروز و شیوع بیماری ام اس دارند. از دیگر عوامل مستعدکننده ابتلا به بیماری ام اس می توان به رژیم های غذایی پرچرب با چربی های اشباع و رژیم های پرکربوهیدرات اشاره نمود.

در این مقاله به رژیم های غذایی که با ام اس در ارتباط هستند می پردازیم. الگوی های غذایی که بیشتر همراه با گیاه خواری و لبنی-گیاهخواری هستند از میان چندین الگوی غذایی در بیماران ام اس حایز اهمیت دانسته شده اند و با خطر ابتلا به ام اس، رابطه معکوس داشته اند. در حالی که رژیم های غذایی حاوی چربی حیوانی زیاد با افزایش خطر ابتلا به ام اس همراه هستند. رژیم غذایی حاوی چربی حیوانی خیلی کم و غذاهای گیاهی زیاد مثل حبوبات، دانه ها و میوه ها خطر ابتلا به ام اس پیشرفته را کاهش می دهند و همچنین از پیشرفت ام اس جلوگیری می کنند. امگا۳ موجود در دانه های گیاهی و سویا از تولید مواد پیش التهابی جلوگیری می‌کنند و سبب توقف فرایند از دست رفتن میلین می شوند. محصولات لبنی کم چرب که سرشار از کلسیم و ویتامین د هستند یکی از اجزای الگوی رژیمی سنتی می باشد که خطر ابتلا به ام اس را کاهش می دهد.

یکی دیگر از اجزای الگوی رژیمی سنتی گوشت اندام ها مانند کبد است که محتوی مقدار بالای ویتامینB12 می باشد. سطح پایین این ویتامین در بیماران ام اس گزارش شده است. تحقیقات اخیر نشان داده اند که این ویتامین نقش تنطیم کننده سیستم ایمنی را ایفا می کند. پیاز یکی از اجزای الگوهای رژیمی لبنی-گیاهی و گیاهی می باشد که محتوی یک ایزوفلاونید به نام کورستین است. این ماده سبب کاهش تکثیر لنفوسیت های تحریک شده کاهش تکثیر لنفوسیت های التهابی می شود. همچنین خاصیت انتی اکسیدانی میوه ها و سبزیجات موجود در این الگوهای رژیمی سبب کاهش علایم این بیماری می شود. سبزیجات سبز غنی از سولفور و سبزیجات رنگی حاوی مولکول های غذایی زیادی هستند که این مولکول ها شامل فلاونویید ها پلی فنول ها و تیول ها هستند.

تحقیقات نشان می دهند مقدار بالای محصولات لبنی کم چرب، روغن های گیاهی، پیاز، حبوبات، سویا، گوشت اندام ها مانند کبد، سبزی و کره سبب کاهش خطر ابتلا به بیماری ام اس فرم عودکننده-فروکش کننده می شوند. همچنین الگوهای رژیمی با محتوای اجیل، میوه، سبزیجات رنگی، محصولات لبنی با چربی کم سبب کاهش خطر ابتلا به ام اس فرم پیشرونده می شوند. الگوهای رژیمی با محتوای چربی حیوانی بالا، سیب زمینی، محصولات گوشتی، شکر و چربی های هیدروژنه و مقدار کم حبوبات و ادویه جات و مرغ بدون پوست با خطر ابتلا به ام اس عودکننده-پیششرونده ارتباط مستقیم دارند.

محدودیت کالری به شکل منطقی و علمی در بیماران دچار اضافه وزن و یا چاق از ابتلا به بیماری های نورودژنراتیو پیشگیری می کند و در کاهش سرعت روند پیشرفت بیماری ام اس موثر می باشد و همچنین محدودیت انرژی سبب کاهش محدوده آسیب اکسیداتیو می شود. در زمینه تاثیر مصرف لبنیات در ایجاد و پیشرفت بیماری ام اس مطالعات زیادی انجام نشده است. با این حال بسیاری از مطالعات نشان داده اند که الگوهای رژیم غذایی حاوی لبنیات باعث کاهش خطر ابتلا به ام اس می شوند. شیر منبع غنی از پروتئین های لاکتوفرین، پرولین و کازئین است که با مهار تحریک سلولهای ایمنی و مهار پاسخ اتوایمیون نقش اساسی در سلامت انسان دارند. این در حالی است که مشاهده شده است مصرف لبنیات پرچرب یا شیر کامل با افزایش ابتلا به ام اس ارتباط دارد.

بنابراین توصیه متخصصین بر “تغذیه با شیر مادر” در دوران نوزادی جهت تکامل هر چه بیشتر و بهتر سلول های عصبی و همچنین مصرف مقدار مناسب لبنیات کم چرب جهت تامین کلسیم کافی مورد نیاز روزانه بدن است. همانطور که مشاهده شد تقریبا اغلب مطالعات مصرف لبنیات را منع نمی کنند بلکه توصیه به عدم مصرف لبنیات پر چرب به دلیل اسیدچرب اشباع فراوان در آن در بیمار ام اس دارند. البته در این زمینه مطالعات کافی نیستند و بهتر است انواعی از مطالعات آینده نگر در این زمینه طراحی شوند.

توصیه های رژیمی بر اساس میزان پیشرفت ناتوانی ها و نیاز افراد مطرح می شود. علایم ویژه ایی که بر میزان مصرف مواد غذایی و وضعیت تغذیه ای افراد اثر می گذارند شامل: کاهش تحرک، خستگی، لرزش، ضعف بینایی، اشکال در بلع، مشکلات شناختی، افسردگی، اضافه وزن و خشکی دهان هستند که افزایش وزن و کاهش وزن دو سر این طیف هستند.

وضعیت تغذیه ای بر روی عملکرد شناختی و حجم مغز افراد سالم تاثیر به سزایی دارد و این اثر در بیماران ام اس پیشرونده ثانویه به خوبی خود را نشان می دهد..

توصیه های غذایی:

۱)استفاده از روغن ها چندگانه غیر اشباع (۲۵ گرم در روز بسته به نیاز به انرژی) مثل روغن بذر کتان، روغن زیتون و کنجد

۲)مصرف منظم ماهی (۲ یا ۳ بار در هفته)

۳)مصرف محصولات لبنی کم چرب مانند ماست، پنیر و شیر کم چرب

۴)استفاده از تکه های گوشت مرغ بدون پوست و چربی

۵)غذاهای سرخ کردنی را سعی کنید به طور سطحی در روغن سرخ کنید

۶)بهتر است غذاها را کباب کنید یا بپزید یا بخارپز و ابپز کنید.

۶)مصرف روزانه پنج واحد از میوه و سبزیجات که یک تکه ان شامل سبزیجات باشد

۷)مصرف نان کامل و غلات کامل (دارای سبوس)

۸)پرهیز از چربی های اشباع شده که بیشتر در شیرینی جات،کیک، شکلات و خامه مورد استفاده قرار می گیرند.

۹)نوشیدن ۸ تا ۱۰ فنجان مایعات در روز(۵/ ۱تا ۲ لیتر)

۱۰)پرهیز از دوزهای بالاتر از میزان توصیه شده مکمل های ویتامینی و مینرال

مشکلاتی که بر کیفیت و کمیت تغذیه بیمار ام اس اثر دارند شامل موارد زیر هستند:

اختلال در بلع: بر اساس درجه مشکل استفاده از مایعات حجیم و یک رژیم اصلاح شدهتوصیه میشود. نوشیدنی های رژیمی و مکمل های تغذیه ایی مناسب برای حفط انرژی و مواد مغذی در این افراد ضروری میباشد.

اثر درمان دارویی بر روی وضعیت تغذیه ای: بسیاری از داروها میتوانند عوارضی مانند تغییر در وضعیت تغذیه ای ایجاد کنند. باکلوفن و سایر شل کننده های عضلانی که در اسپاسم عضلات به کار می روند به دلیل حالت تهوع و اثرات سداتیوی که ایجاد می کنند سبب کاهش مصرف مواد غذایی می شوند. امروزه از تیزانیدین به دلیل عوارض کمتر در این موارد استفاده می شود. برای کاهش تهوع متوکلوپروماید تجویز می شود که سبب افزایش تحرک روده می شود. اما خود متوکلوپروماید می تواند عوارضی مانند اسهال داشته باشد. اکسی بوتین که در درمان تکرر ادرار تجویز می شود سبب عوارضی مانند خشکی دهان، حالت تهوع، یبوست و ناراحتی های شکم می شود که بر مصرف غذا تاثیر گذارند. کورتیکواستروییدها که برای کاهش التهاب تجویز می شوند سبب ایجاد تعادل منفی کلسیم و افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان میشوند

در نتیجه تغذیه در بیماران ام اس باید بر اساس بهبود و تنظیم عملکرد سیستم ایمنی، کاهش برخورد با آلرژن ها، کاهش دریافت اسیدچرب اشباع از رژیم غذایی و دریافت میزان کافی از اسیدچرب غیر اشباع و مواد مغذی دیگر مورد نیاز از رژیم غذایی باشد. در این بین بعضی از مواد رژیمی خاص دارای مولکول های موثر در بهبود روند التهاب و  پروسه خودایمنی در بیماران ام اس هستند که از این رو مولکول های سالم نام دارند. مهمترین آنها عبارتند از: پلی فنول ها و کارتنویید ها، امگا ۳، ویتامینD، ویتامینA و غیره.

آب و هوا: علایم بیماری مولتیپل اسکلروزیس در هوای بسیار گرم یا مرطوب تشدید می گردد. فعالیت هایی که سبب افزایش دمای بدن می شوند از جمله ورزش شدید، قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آفتاب و دوش گرفتن با آب با درجه حرارت بالا نیز می توانند تشدید کننده مشکلات بیماران باشند. لازم به ذکر است که این حالت موقتی است و با رفع گرما برطرف می گردد. سرمای زیاد نیز می تواند سبب تشدید مشکلات حرکتی در بیماران شود. بنابراین به این بیماران توصیه می شود که از قرار گرفتن در معرض سرما و گرمای شدید اجتناب کنند. بیماران معمولا در این دو حالت دچار اختلال در تغذیه مناسب می گردند. در مقاله بعد مواد ریز مغذی را طبقه بندی نموده و نقش هر کدام را در بیماری ام اس توضیح می دهیم.

دکتر سماء بیطرفان، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران