آیا زلزله تهران در روز ۲۹ آذر انرژی درونی زمین را تخلیه کرد؟

زلزله تهران در ساعات پایانی روز چهارشنبه ۲۹ آذر ۱۳۹۶ رخ داد. بعد از زلزله تهران گمانه‌ زنی‌ها پیرامون امکان بروز زلزله بزرگ تهران و یا شاید تخلیه شدن انرژی آن مطرح شده است.

حدود ساعت ۲۳ و ۳۰ دقیقه شب چهارشنبه بیست و نهم آذر ماه و در حالی که ساکنان پایتخت همانند مردم سایر شهرها مشغول آماده‌سازی خود برای چله نشینی در شب بعد بودند، زلزله‌ای استان‌های البرز، تهران و قم را لرزاند و حتی در قسمت‌هایی همچون بخش‌هایی از کاشان و استان گیلان احساس شد.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی به تازگی درباره زلزله تهران اظهار نظر کرده است. وی درباره این حادثه دو فرضیه مطرح کرد؛ نخستین فرضیه این است که بعد از وقوع زمین لرزه تهران، انرژی‌ درونی لایه‌های زمین تخلیه شده باشد. به این ترتیب خطر بروز زلزله‌ای بزرگ از بین می‌رود. اما بر اساس دومین فرضیه، بعد از فعالیت گسلی که زلزله اخیر را سبب شده است، ممکن است گسل‌های اصلی تهران نیز فعال شوند.

نکته بسیار مهمی که مردم عزیز باید به آن توجه کنند این است که برترین زمین شناسان نیز اکنون می‌دانند پیش‌بینی زلزله در هیچ کجای دنیا و به هیچ وسیله‌ای ممکن نیست. به این ترتیب نمی‌توان زمان وقوع و مخصوصا بزرگی یک زلزله را از قبل در منطقه‌ای مشخص تعیین کرد.

هر دو فرضیه درباره زلزله تهران اهمیت دارد

این موضوع نشان می‌دهد باید هر دو فرضیه مطرح شده را جدی گرفت. اگر موضوع خالی شدن انرژی گسل‌های تهران حقیقت داشته باشد، نباید با استرس بیهوده زندگی را به کام خود تلخ و شرایطی بدتر از مرگ در زندگی خود پدید آورد. از طرفی دیگر، با فرضیه دوم رو به رو هستیم که نشان می‌دهد مردم باید همچنان هشیار باقی بمانند. پس نباید به هیچ شایعه‌ای دامن زد. مجددا تاکید می‌کنیم پیش‌بینی وقوع زلزله بزرگ و یا کوچک و یا حدس درباره عدم وقوع آن هیچ‌گونه پشتوانه علمی ندارد.

این مقام مسئول در ادامه پیرامون زلزله تهران و البرز گفت تجربه نشان می‌دهد باید تا مدتی گوش به زنگ ماند. پیش از برخی زلزله‌های مهیب ایران در مناطق مختلف، شاید وقوع پیش لرزه‌هایی بوده‌ایم. به همین دلیل باید برای مقابله با پس لرزه‌های احتمالی و یا زلزله اصلی بعد از وقوع پیش لرزه آماده بود. پیش از وقوع زلزله بم در سال ۱۳۸۲ سه پیش لرزه و پیش از وقوع زمین لرزه شهر سر پل ذهاب در آبان سال جاری یک پیش لرزه به بزرگی ۴.۵ ریشتر به وقوع پیوسته بود.

در زمانی که لایه‌های درونی زمین تحت تاثیر فشار قرار می‌گیرند، فشار ناشی از شکست تعدادی از لایه‌ها سبب چند شکست کوچک در زمین می‌شود. در ادامه و به خاطر اعمال شدن فشار بیشتر، یک شکست بزرگ پدید می‌آید که زلزله بزرگ و اصلی از آن ناشی می‌شود. شکست‌های کوچک پدید آمده عامل پیش لرزه هستند.

بر اساس فرضیه اول درباره زلزله تهران ، لرزه‌‌های نخست و پیش لرزه‌های کوچک سبب تخلیه انرژی شده‌اند. این موضوع از بروز زمین لرزه‌ای بزرگ جلوگیری می‌کند. اما طبق فرضیه دوم، زمین لرزه اخیر به خاطر شکست‌های کوچک به وقوع پیوسته است، پس شکست اصلی و عامل وقوع زلزله بزرگ در راه است. این مقام مسئول بعد از ذکر دو فرضیه گفت احتمال حقیقت داشتن فرضیه اول یعنی تخلیه شدن انرژی زمین بیشتر است.

هشیار باقی بمانید

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی از مردم درخواست کرد به خاطر مطرح بودن فرضیه دوم و علاوه بر آن امکان وقوع پس لرزه‌هایی دیگر، جوانب احتیاط را رعایت کرده و در صورت احساس لرزش زمین، به فضای باز بروند. پس باید از قبل درون ماشین خود اقلام ضروری اعم از خوراکی و لباس گرم قرار داد.

یکی از نکات نگران‌کننده این است که طی چند ده سال اخیر، گسل‌های قرار گرفته در اطراف شهر تهران فعالیت چندانی نداشته‌اند. در صورت بروز زلزله‌های کوچک در شهر تهران می‌توانستیم امیدوار باشیم انرژی درون زمین تخلیه شده است. اما غیر فعال بودن گسل‌ها ممکن است از انباشته شدن انرژی درون لایه‌های زمین خبر بدهد. وی اعلام کرد به تازگی گسل جدیدی در بزرگراه حکیم کشف شده که آن هم لرزه‌زا است. با وجود این قضایا، مطرح کردن فرضیه آغاز آزاد شدن انرژی درون زمین بعد از زلزله تهران کاملا صحیح بوده و حتی احتمال بسیار زیادی دارد.

این مسئول اعلام کرد گسل‌های تهران و کرج در امتداد یکدیگر قرار دارند. از طرفی همانطور که گفتیم، گسست در یک گسل ممکن است فعال شدن سایر گسل‌های در امتداد آن را نیز در پی داشته باشد. پس باید جوانب احتیاط را تا مدتی رعایت کرد. اما چرا زلزله تهران و البرز، در قم نیز احساس شده است؟

گسل استان قم از نظر زمین‌شناسی به منطقه مرکزی متصل است، اما گسل تهران و البرز با گسل البرز اتصال دارند. پس آن‌ها عملا با یکدیگر ارتباطی ندارند. احساس شدن زمین لرزه تهران در قم به دلیل نزدیک بودن این شهر به کانون زلزله بوده است.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی در ادامه گفت در تهران، از بین یک میلیون و صد هزار پلاک ثبت شده نزدیک به دویست هزار پلاک در بافت فرسوده این شهر قرار دارد. منطقه‌های ۱۰، ۱۲، ۱۶ و ۱۷ جزو این بافت‌های فرسوده به شمار می‌آیند. این موضوع حتی در مرکز و شمال شهر نیز دیده می‌شود. به عنوان نمونه در نوار شمالی تهران و در مناطق یوسف آباد، فرحزاد و منطقه ۱ حاشیه نشینی و بافت فرسوده دیده می‌شود. روی هم رفته ۲۰ درصد مساحت شهری تهران را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد.

شدت زمین لرزه شهر سر پل ذهاب که در آبان سال جاری به وقوع پیوست ۷.۳ ریشتر بود که بسیار زیاد است. با این حال بررسی‌های صورت گرفته بعد از وقوع حادثه نشان داد حتی خانه‌های روستایی که روی گسل واقع شده اما به طور اصولی ساخته شده بودند، کاملا پابرجا باقی ماندند. یکی دیگر از نگرانی‌های این مقام مسئول حوادث پدید آمده بعد از زلزله تهران همچون انفجار، آتش سوزی پمپ بنزین‌ها و جایگاه‌های CNG و لوله کشی‌های گاز واقع در معابر است.