آغاز غربالگری اتیسم در سراسر کشور
غربالگری اتیسم توسط سازمان بهزیستی در سراسر کشور و به‌صورت آنلاین آغاز به کار کرد.
سازمان بهزیستی کشور برنامه ملی غربالگری، تشخیص و مداخله آنلاین در اختلال طیف اتیسم را در تمامی استان‌های کشور که دارای مراکز روزانه آموزشی و توانبخشی اختلال طیف اتیسم هستند، آغاز کرد.
در این برنامه، ضمن اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی گسترده در سطح استان‌های کشور در خصوص اختلال طیف اتیسم، تمامی کودکان ۲ تا ۵ ساله مراجعه‌کننده به پایگاه‌های غربالگری و تشخیص آن استان (مراکز روزانه آموزش و توانبخشی اختلال طیف اتیسم)، توسط والدین و با راهنمایی مربیان و کارشناسان آموزش‌دیده، از نظر احتمال دارا بودن علایم این اختلال، مورد سنجش و غربال قرار خواهند گرفت. سپس در صورت مشکوک‌بودن کودک به ابتلای این اختلال، اجرای آزمون تشخیصی انجام می‌شود و در صورت قطعی‌شدن تشخیص، کودک به مراکز آموزشی و توانبخشی اختلال طیف اتیسم استان جهت مداخلات مرکزمحور و خانواده‌محور ارجاع خواهد شد.
این برنامه به عنوان برنامه‌ای خانواده‌محور در نظر گرفته شده و پس از تشخیص قطعی اختلال طیف اتیسم برای تمامی خانواده‌هایی که دارای کودکان مبتلا این به این طیف هستند، برنامه و بسته آموزشی به نام “روزنه” ارایه می‌شود، تا روند مداخلات در درون مرکز و نیز در درون خانواده، هم‌پای هم پیش رود. این بسته شامل ۵ کتابچه آموزشی و اسباب‌بازی‌های هدفمند است.
اتیسم چیست؟
اختلال طیف اتیسم به مجموعه‌ای از اختلال رشدی گفته می‌شود که مهارت‌های کلامی و غیرکلامی ارتباطی و تعامل اجتماعی را به طور معنی‌داری تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد و اغلب علایم آن در آغاز ۱۸ ماهگی یا ۲ سالگی (پیش از سه سالگی) بروز می‌کند و علاوه بر اثرگذاری بر اغلب جنبه‌های رشدی و اجتماعی، عملکردهای آموزشی شناختی فرد را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. اتیسم به‌عنوان یکی از در حال گسترش‌ترین اختلال دوره کودکی شناخته می‌شود. این اختلال با تأخیر یا کارکرد ناهنجار حداقل در یکی از حوزه‌های تعامل اجتماعی، زبان مورد استفاده در ارتباطات اجتماعی، بازی‌های تخیلی یا نمادین تظاهر می‌یابد.
میزان شـیوع اختلال طیف اتیسم در دختران و پسران متفاوت است. از سویی افزایش موارد این اختلال از نظر آماری در اغلب موارد زنگ خطری است که باعث نگرانی کارشناسان و برنامه‌ریزان امور آموزش، رشد و بهداشت جوامع شده است. میزان شیوع اختلال طیف اتیسم در آخرین گزارش‌های موجود در جوامع صنعتی و پیشرفته یک درصد است.
علائم اتیسم
مشاهده دقیق کودک پیش از سه سالگی ممکن است وجـود علایم اتیسم را آشکار سازد. تعدادی از کودکان نیز تا ۱۸-۲۴ ماهگی دارای رشدی عادی هستند و سپس رشدشان متوقف می‌شود و یا مهارت‌های کسب‌شده را از دست می‌دهند.
علایم اتیسم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
– بازی‌های اجتماعی (مثلاً بازی دالی یا قایم‌باشک) انجام نمی‌دهند، یا به‌طور یک‌جانبه و با خودشان بازی می‌کنند.
– به شیوه خاصی بازی می‌کنند و علاقه‌ای برای انجام بازی با دیگران از خود نشان نمی‌دهند.
– با بچه‌های همسن خود، بازی نمی‌کنند.
– با روشن‌شدن جاروبرقی یا سایر وسایل سر و صدادار گوش خود را می‌گیرند و فرار می‌کنند.
– بدخواب بوده یا دیر می‌خوابند و با کم‌ترین صدایی بیدار می‌شوند.
البته این علایم می‌تواند در کودکان دارای سایر اختلالات نیز روی دهد و حتماً نشانه وجود اتیسم نیست.
علایم هشداردهنده در سال اول
حتی کودکان یک ساله نیز توانایی‌های اجتماعی دارند. بنابراین برای شناسایی علایم اتیسم باید نحوه تعامل کودک با جهان پیرامون را مورد بررسی قرار داد.
کودک دارای اتیسم ممکن است در نوزادی علایم زیر را از خود نشان دهد:
– واکنش نشان ندادن و عدم برگشت به جهت صدای مادر؛
– عدم واکنش نسبت به نام خود؛
– نگاه نکردن به چشم دیگران؛
– فقدان اشاره یا قان و قون تا سن یک‌سالگی؛
– فقدان لبخند یا سایر علایم اجتماعی در برابر دیگران.
کودکان فاقد اتیسم نیز می‌توانند چنین علایمی از خود نشان دهند، اما بهتر است در صورت نگران‌شدن با پزشک کودک مشورت کرد.
علایم هشداردهنده در سال دوم
علایم اتیسم در سال دوم زندگی بسیار قابل مشاهده و مشخص‌تر است. در حالی که کودک دارای رشد عادی شروع به بیان اولین کلمه‌ها و اشاره کردن به محیط پیرامون خود می‌کند، کودک دارای اتیسم همچنان بریده از محیط خود باقی می‌ماند.
علایم اتیسم در این سن عبارتند از:
– فقدان تک کلمه تا سن ۱۶ماهگی؛
– فقدان بازی‌های وانمودی تا سن ۱۸ ماهگی؛
– فقدان عبارت‌های دو کلمه‌ای تا سن دو سالگی؛
– از دست دادن مهارت‌های زبانی؛
– علاقه‌ای به توجه به امـوری که بزرگسالان به او نشـان می‌دهند ندارد، مثلاً نشان دادن هواپیمای در حال پرواز.
سایر علایم و نشانگان
افراد دارای اتیسم ممکن است دارای علایم بدنی و جسمی بوده و مسائلی مانند مشکلات مربوط به گوارش و مشکل خواب داشته باشند. ممکن است در هماهنگی میان ماهیچه‌های بزرگ و کوچک و در انجام هماهنگ حرکات در فعالیت‌هایی مانند دویدن یا بالا رفتن، از خود ناپختگی و ضعف نشان دهند. حدود یک‌سوم از این کودکان دارای غش یا حمله‌های صرعی هستند.
احتمال اتیسم در خواهر و برادران افراد دارای اختلال
بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، افرادی که دارای یک کودک با اختلال اتیسم هستند، ۱۹ درصد احتمال دارد که فرزند دوم آن‌ها نیز اتیسم داشته باشد. در صورت داشتن دو کودک دارای اتیسم احتمال داشتن کودک سوم با اختلال اتیسم بسیار بالاتر می‌رود. در مطالعه‌ای که بر روی دو قلوها انجام شد، نشان داده شد که در زمانی که یکی از دوقلوهای دوتخمی دارای اتیسم باشد، احتمال اینکه قل دوم نیز دارای اتیسم باشد، ۳۱ درصد است. در صورتی‌که یکی از دو قلوهای یک‌تخمی پسر دارای اتیسم باشد، ۷۷ درصد احتمال دارد که قل دیگر نیز علایم اتیسم را از خود نشان دهد.
غربال اتیسم در مراحل اولیه
اغلب کودکان دارای اتیسم تا سن پیش از مدرسه و حتی بالاتر از آن تشخیص داده نمی‌شوند و بنابراین حمایت‌های مورد نیاز خود را در زمانی که به آن‌ها به شدت احتیاج دارند دریافت نمی‌کنند. به همین دلیل است که غربال تمامی کودکان در مراحل اولیه رشد جهت ارجاع آنان برای تشخیص و شناسایی کودکان نیازمند مداخله، ضروری است.
ارزیابی‌های اولیه برای شناسایی کودکان در احتمال خطر در ۱۸ماهگی، ۲۴ماهگی و در صورت نیاز برای کودکانی که علایم اختلال را از خود نشان می‌دهند یا تاریخچه‌ای مبنی بر وجود اتیسم در خانواده دارند، انجام می‌شود.
زمان مراجعه به مراکز آموزشی توانبخشی اختلال طیف اتیسم سازمان بهزیستی
اگر کودک شما ۲ تا ۵ ساله است و پاسخ شما به سه سؤال یا بیشتر از سؤالات آزمون غربالگری (برای شرکت در آزمون به این لینک http://behzistiautism.ir/ مراجعه کنید) مثبت (بله) است، برای بررسی بیشتر توسط کارشناسان و دریافت راهنمایی‌های لازم، به مرکز آموزشی توانبخشی اختلال طیف اتیسم استان خود مراجعه کنید. به خاطر داشته باشید که تا قبل از بررسی بیشتر کارشناسان، جای هیچ نگرانی برای شما وجود ندارد.
