یا مال من باش یا هیچ‌کس!
یکی از دردناک‌ترین خشونت‌هایی که زنان جهان در طول دهه‌های اخیر با آن مواجه بوده و هستند، «اسیدپاشی» است. این فعالیت غیرانسانی که بعضا توسط نزدیکان قربانی همچون همسر یا نامزد با هدف انتقام‌گیری در پی شکست در روابط عاشقانه صورت می‌گیرد، مصداق بارز رفتار سبعانه یک انسان است که برای منافع یا خواسته‌های خود حاضر است لذت زندگی آرام و بدون دغدغه را از فردی دیگر سلب کند.
اما چه امری سبب می‌شود تا افراد به «اسیدپاشی» روی بیاورند؟ کسانی که چنین رفتارهای خشونت‌باری دارند، تصورشان از اقدام به چنین عمل فاجعه‌باری چه می‌تواند باشد؟ آیا اختیاری بودن اعمال انسان در زندگی برایشان تعریف عجیب و دور از ذهنی است؟
اسیدپاشی علیه زنان اگرچه برای انتقام و نابودی زندگی اجتماعی و آینده قربانی انجام می‌شود، اما بعضا به مرگ منجر می‌شود. این نوعِ شدید خشونت در کشورهایی که از نظر توسعه اجتماعی و اقتصادی در وضعیت خوبی نیستند و شکاف جنسیتی و خشونت علیه زنان و کودکان در آنها زیاد است بیشتر دیده می‌شود. از جمله می‌توان به بنگلادش، هند، پاکستان، کامبوج، چین و آفریقای جنوبی اشاره کرد. متاسفانه این پدیده در ایران و افغانستان و عربستان سعودی و عراق هم وجود دارد.
قربانی اسیدپاشی، کامبوج
تازه‌ترین موردی که در رابطه با اسیدپاشی در ایران گزارش شده است، به امروز مصادف با دوم اردیبهشت‌ماه مربوط است که یک خانم ۳۷ ساله در شهر تبریز به دلیل اسید پاشی توسط همسرش دچار سوختگی شده است. بر اساس اخبار رسمی، این خانم با همسرش دچار اختلافات خانوادگی بوده و قصد داشته از وی جدا شود. این مساله برای همسرش قابل درک نبوده است و در نتیجه بدنبال انتقام‌گیری، حوالی عصر به منزل قربانی مراجعه کرده و پس از حضور خانم در جلوی درب منزل محتویات ظرف حاوی اسید را روی همسرش تخلیه می‌کند.
به گفته مدیر روابط عمومی بیمارستان سینا در تبریز: بخشی از صورت، دست‌ها و پاهای این خانم دچار سوختگی شده است و با توجه به اینکه موضوع به پلیس اطلاع داده شده، با تشکیل پرونده دستگیری این فرد در دستور کار قرار گرفته است.
همچنین گفته می‌شود که این خانم دچار سوختگی ۱۵ درصد شده و حال عمومی‌اش در حال حاضر خوب است و مراحل درمان همچنان ادامه دارد.
اما این دست از رویدادهای ناگوار در کشور ما کم نیستند. از دیگر مواردی که بسیار خبرساز شد و خشونت آن به حدی بود که در رسانه‌های خارجی نیز بازتاب گسترده‌ای داشت، حادثه اسیدپاشی‌های زنجیره‌ای در اصفهان در پاییز سال ۱۳۹۳ است. به موجب این حادثه، در بازه زمانی کوتاهی، چهار زن جوان مورد حمله اسیدپاشان قرار گرفتند که منجر به مرگ یکی از آنها شد.
البته برخی گزارش‌های غیر رسمی و غیر موثق در آن زمان شمار قربانیان اسیدپاشی در اصفهان را ۱۵ نفر اعلام کردند. اما هر چه که بود، این رفتار وحشیانه و غیرانسانی امنیت مردم شهر را مختل کرد و باعث شد تا زنان و دختران شهر کمتر در معابر عمومی پدیدار شوند.
آمنه بهرامی یک مهندس الکترونیک است که بعد حادثه اسیدپاشی، با وجود ۱۷ بار عمل جراحی، بینایی و پوست صورتش را از دست داد. خواستگار او به دلیل شنیدن «جواب نه» به صورت آمنه اسید پاشید.
موضوع «اسیدپاشی» با هدف از بین بردن زیبایی چهره زن بدنبال پاسخ منفی شنیدن خواستگار را در فیلم سینمایی «لانتوری» به کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی «رضا درمیشیان» هم می‌توان دید. این فیلم که محصول سال ۱۳۹۴ است و برنده سیمرغ بلورین بهترین صدا و تندیس شایستگی بهترین چهره‌پردازی در سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر شد، تاریک‌ترین و تلخ‌ترین سویه خود را در قالب یک حمله اسیدپاشی رو می‌کند که جلوه‌های بصری آن برای آدم‌های نازک‌دل چندان قابل‌تحمل نیست.
لمس و حس کردن خشونت عریان در این فیلم را می‌توان تداعی‌کننده همان سوزش و دردی دانست که قربانی اسیدپاشی حس می‌کند و در کمال حیرانی و بهت وارد فصل تلخی از زندگی خود می‌شود.
آسیبی که اسیدپاشی به روان قربانی وارد می‌کند ماندگار است و ممکن است عوارضی همچون افسردگی، اختلال تنش‌زای پس از رویداد (PTSD)، اضطراب، حملات اضطرابی، اختلالات خوردن و حتی اعتیاد و خودکشی را به همراه داشته باشد.
از آنجا که اغلب صورت قربانی هدف اسیدپاشی قرار می‌گیرد، آسیب‌های جسمی همچون نابینایی گریبانگیر فرد می‌شود. همچنین خطر مشکلات تنفسی، عفونت خون (سپتی‌سمی)، نارسایی کلیه و نهایتا مرگ، قربانیان اسیدپاشی را تهدید می‌کند.
شدت ضایعه به نوع و غلظت اسید، مدت زمانی که پس از حمله، شستشو و رقیق شدن شدن اسید انجام می‌شود و سرعت انتقال قربانی به مرکز تخصصی بستگی دارد.
مهناز کاظمی به دلیل دادن دادخواست طلاق، توسط شوهرش مورد حمله اسیدپاشی قرار گرفت. او ۲۱ بار صورتش را عمل جراحی کرده و پزشکان برای ساختن بینی یک ماه دست چپ وی را به صورتش وصل کرده بودند. محمد مصطفایی وکیل دادگستری وکالت وی را به صورت رایگان به عهده گرفت و توانست پس از سه ماه از زمان وقوع جرم مقدمات دستگیری همسر فراری مرتکب جرم را فراهم کند. مهناز اکنون به صورت ناشناس با دو دختر خردسالش در محلی مخفی زندگی می‌کند.
در رابطه با چنین معضل خانمان‌سوزی لازم است تدابیری برای مقابله با خشونت علیه زنان اتخاذ شود و این تدابیر باید در حوزه بازدارندگی قانونی و حمایتی باشد. در همین راستا، در روز شنبه اول اردیبهشت ماه، شهیندخت مولاوردی، دستیار ویژه رئیس جمهور در امور حقوق شهروندی، بیان کرد که پیگیر تکمیل طرح «تشدید مجازات اسیدپاشی» است.
وی همچنین گفت: «ما با طرح تشدید مجازات اسیدپاشی در مجلس شورای اسلامی موافقیم و با نمایندگان در تصویب طرح همکاری می‌کنیم. البته ما بیشتر دنبال بازدارندگی هستیم زیرا ممکن است که مجازات تشدید شود ولی بازدارندگی و پیشگیری لازم از جرم را نداشته باشد. همچنین دنبال محدودیت دسترسی و فروش اسید نیز هستیم.»
با این تفاسیر باید گفت که متاسفانه بر اساس گزارشات رسمی رسانه‌ها در سال‌های اخیر، در بسیاری از سایت‌های اینترنتی، می‌توان با ارزان‌ترین قیمت و بدون هیچ پرسش و پاسخی اسید سفارش داد. حتی در برخی از داروخانه‌ها نیز، اسید به مشتری فروخته می‌شود.
هجدهم تیرماه سال ۱۳۹۰ «زیور پروین» ۳۷ ساله و دختر ۱۸ ساله‌اش «یثری» توسط برادر همسرش با همدستی برادر و همسرش با سطلی از اسید در نیمه‌های شب وقتی‌که زیور در کنار فرزندانش در خواب بود مورد حمله اسید پاشی قرار گرفتند. شدت جراحات ناشی از اسیدپاشی به روی یثری آن‌چنان بود که یثری ۱۸ ساله را یارای مقاومت نماند و پس از ۱۸ روز درگذشت.
در پژوهشی که از خرداد ۱۳۸۳ تا مهر ۱۳۸۹، بر روی ۵۹ مورد اسیدپاشی در بیمارستان سوختگی مطهری تهران انجام شد، مشخص گشت ۵۱ درصد قربانیان مرد و ۴۹ درصد زن بودند و پنج نفر از آنها زنده نماندند.
صورت و نواحی فوقانی تنه بیشتر از هر جای دیگری هدف حمله قرار گرفته بودند و با نهایت تاسف باید گفت که اسیدپاش معمولا یکی از اعضای نزدیک خانواده یا بستگان بوده است.
بیشترین دلیل اسیدپاشی، خواستگاری ناموفق، رابطه خارج از چارچوب ازدواج یا درخواست طلاق بوده. عواملی مثل فقر، وضعیت بد اجتماعی و اقتصادی و کلاهبرداری مالی هم از دیگر عوامل شایع بودند.
بیشتر قربانیانی که در این تحقیق بررسی شدند (۷۱ درصد) متأهل بودند. نیمی از زنان هدف حمله شوهر یا بستگان دیگر قرار گرفته بودند و بقیه آنها هدف افراد غریبه.
مردان قربانی نیز در بیشتر موارد هدف حمله افراد غریبه (۳۶٪)، نامعلوم (۳۵٪)، حین دعوا (۱۷٪) یا قربانی حمله همسرشان (۱۲٪) بودند.
متوسط سن قربانیان ۳۶ سال و متوسط سوختگی ۳۰ درصد بود. اکثر قربانیان مرد مجرد و اکثر قربانیان زن متأهل بودند.
