چرا ژانر ترسناک در سال های اخیر تا به این حد پرطرفدار و پرفروش شده است؟

موفقیت فیلم هایی مانند «یک مکان ساکت» (A Quiet Place) و «موروثی» (Hereditary) در ماه های اخیر نشان داده که مخاطبان تشنه فیلم های قوی در ژانر ترسناک هستند اما به اعتقاد دیوید کاجگانیچ، نویسنده فیلم نامه فیلم «ساسپیریا» (Suspiria)، ژانر ترسناک نباید تنها مسیری آسان برای رسیدن به فروشی بالا باشد. در روزهای گذشته، فیلم «ساسپیریا» ساخته لوکا گواداگنینو که بازسازی فیلمی به همین نام ساخته داریو آرجنتو در سال ۱۹۷۷ بود در فستیوال بین المللی فیلم ونیز به نمایش درآمد و مورد توجه قرار گرفت.

در حالی که اکران فیلم هایی در ژانر وحشت در این فستیوال تازگی ندارد و حتی اولین فیلمی که در تاریخ این جشنواره به نمایش درآمد یک فیلم ترسناک بود (دکتر جکیل و آقای هاید در سال ۱۹۳۲)، اما «ساسپیریا» فیلمی کاملاً متفاوت در این ژانر است. در این فیلم شاهد ترکیبی از یک کارگردان شاخص با هنر کارگردانی شناخته شده از یک طرف و کشت و کشار، خونریزی و وحشت موجود در فیلم های درجه دوم هستیم و بدین ترتیب می توان این فیلم را نیز در زمره فیلم های نوظهور ژانر ترسناک دانست که از آن ها با نام فیلم های فاخر ژانر وحشت یاد می کنند. اما دیوید کاجگانیچ نظر دیگری دارد: «شاید در دهه گذشته فیلم های ترسناک پرعیب و ضعیفی زیادی تولید کرده ایم… چنان که هر چیزی با مقدار کمی ضریب نمرات هوشی بیشتر توانسته توجه همگان را به خود جلب کند».

اما وی بر این باور است که فیلم «ساسپیریا» چیزی فراتر از دیگر فیلم های اخیر این ژانر برای گفتن دارد. نمی توان با تمامی نظرات این نویسنده موافق بود زیرا در سال های اخیر فیلم های ترسناک متعددی ساخته شده که مورد توجه و تحسین منتقدان، طرفداران این ژانر، سینماروهای طرفدار فیلم های هنری و مخاطب عام قرار گرفته اند.اگر چه ژانر ترسناک همواره در طول تاریخ سینما از ژانرهای نسبتاً موفق و پولساز بوده است اما فیلم های اخیر این ژانر مانند «تعقیب می کند» ( It Follows)، «جادوگر» (The Witch)، «برو بیرون» (Get Out) برنده جایزه اسکار و امسال نیز «موروثی» و «یک مکان ساکت» برخلاف گذشته و به صورت همزمان مورد توجه و تحسین قابل تامل منتقدان و البته موفقیت تجاری قرار گرفته اند.

این فیلم ها با داستان هایی متمرکز بر روی شخصیت ها و سناریوهایی ترسناک که بیشتر روی ترس های اولیه و اورجینال انسانی تاکید دارند و به یکباره تماشاگر را از روی صندلی اش به هوا پرتاب می کنند (جامپ اسکر) و یا از طریق گزاره هایی مانند خون آشام ها و زامبی ها توانسته اند به چنین موفقیت بی سابقه ای دست یابند. اسکات بک، که با همکار دیرین خود برایان وودز نوشتن فیلمنامه فیلم ترسناک و تحسین شده «یک مکان ساکت» را بر عهده داشت در این باره می گوید:” ما حقیقتاً می خواستیم نقبی به عمق چیزهایی بزنیم که در سطوح مطلقاً بنیادین و ابتدایی ترسناک هستند”.

نویسنده داستان فیلمی که با کارگردانی جان کرازینسکی موفق به فروش بین المللی ۳۳۲٫۵ نیم شد می گوید که امیدوار است که به فیلم آن ها به چشم یک فیلم دارای شخصیت و پرستیژ که مانند یک چرخ و فلک در حرکت است نگاه شود. کاجگانیچ می گوید که وی هنگام نوشتن فیلم نامه «ساسپیریا» نیز ذهنیتی مشابه داشته و خواسته که همراه با گواداگنینو ترس هایی را از طریق درون شخصیت ها و نگرانی های آنان و قرار دادن شخصیت های در جایگاه هایی که باید کارهایی انجام دهند که در واقع توان آن را ندارند، تولید نمایند. بدین ترتیب در فیلم های موفق اخیر ژانر ترسناک بیشتر شاهد این موضوع بوده ایم که سرمایه گذاری اصلی بر روی شخصیت ها و ترس های آن هاست؛ ترس هایی که بسیاری در زندگی واقعی حس کرده و از آن ها رنج برده اند.

ترکیب احساسات در موفقیت موج نو ژانر ترسناک  نقشی بسیار کلیدی داشته است. بک بر این باور است که فیلم های ترسناک کلاسیک و همچنین درام های مستقل دهه ۱۹۹۰ مانند «زیبایی آمریکایی» (American Beauty) و «مگنولیا» (Magnolia) تاثیر زیادی بر روی سبک جدید فیلم های ژانر ترسناک داشته اند. کاجگانیچ می گوید که ذهنیت پشت فیلم «ساسپیریا» بیشتر عشاق راینر وارنر فسبیندر است تا جان کارپنتر. آری آستر کارگردان فیلم «موروثی» نیز تاکید کرده است که وی به چشم یک درام خانوادگی و نه یک فیلم ترسناک به اثر خود نگام می کند.این تکنیکی است که باعث موفقیت در باکس آفیس و جلب توجه منتقدان به صورت همزمان شده است.

الکس آگو، استاد ترس شناسی در دانشگاه کارولینای جنوبی در این باره می گوید:« من فکر می کنم ریسک هایی که استودیو بلوم هاوس (Blumhouse) به طور معمول انجام می دهد باعث شده که به طور مداوم فیلم های ترسناک با کیفیتی ساخته شوند. آن ها تنها محصولاتی یک بار مصرف با هدف درآوردن چند دلار بیشتر تولید نمی کنند». جای تعجب ندارد که ساخت فیلم های ترسناک نسبت به دیگر ژانرهای پرطرفدار هزینه کمتری در بر دارد. استودیو بلوم هاوس را به خاطر فیلم های ترسناک کم هزینه اش می شناسند و وقتی که یکی از آن ها مورد توجه قرار می گیرد، سود ناشی از فروش آن بسیار قابل توجه خواهد بود. فیلم «برو بیرون» در سراسر جهان بیش از ۲۵۵٫۵ میلیون دلارفروش داشته در حالی که بودجه ساخت آن تنها ۴٫۵ میلیون دلار بود.

فیلم «موروثی» پرفروش ترین فیلم تاریخ استودیو A24 بوده که با بودجه ای ۱۰ میلیون دلاری بیش از ۷۹ میلیون دلار فروش داشته است. آگو با اشاره به فیلم های کلاسیک «شب مردگان زنده» (Night of the Living Dead) اثر کالت کلاسیک جرج رومرو در سال ۱۹۶۸ و فیلم اورجینال «قتل عام با اره برقی در تگزاس» (Texas Chain Saw Massacre)در سال ۱۹۷۴ می گوید:«فیلم ترسناک مستقل اغلب شریان حیاتی ژانر ترسناک است زیرا آنجا همانجایی است که ظهور یک شاهکار واقعی را در آن دیده ایم». وی سازندگان این فیلم ها را کارگردانانی می داند که محدودیت های استودیوها برای ریسک کردن را درنوردیده و آن ها را وادار به ریسک هایی کردند که شاید هیچگاه تمایلی به انجام آن در صاحبان استودیوها دیده نمی شد.

البته باید اعتراف کرد که دورنما و شرایط هالیوود در روزگار کنونی بسیار متفاوت از آن دوران است اما تشابهاتی با آن دوران نیز وجود دارد. دهه های ۶۰ و ۷۰ قرن بیستم که از عصر جدید هالیوود از آن یاد می کنند، با آزادی و استقلال بیشتری در صنعت فیلمسازی همراه بود و کمپانی های کوچکتر در زمینه تولید فیلم وارد عمل شده و استودیوهای بزرگ و شناخته شده را به چالش کشیدند. بدین ترتیب دوران کارگردان محوری و فیلم سازی جدی فرا رسید، در حالی که تا پیش از آن دوران، صاحبان استودیوهای فیلمسازی کنترل کامل و مطلقی بر روی پروژه های خود داشتند. اما امروز ساخت یک فیلم ممکن است با مشارکت چندین استودیو و سرمایه گذار همراه باشد که این موضوع ریسک تجاری فیلم را برای استودیوها کاهش داده و ساخت فیلم هایی را ممکن می سازد که در حالت سرمایه گذاری انحصاری امکان ساخت آن ها وجود ندارد.

بدین ترتیب شاهد دورانی هستیم که شباهت زیادی با موفقیت های فیلم های مستقل ترسناک در دوران هالیوود جدید داشت؛ دورانی که کارگردانان آزادی قابل توجهی برای ساخت فیلم های ریسکی و فیلم هایی که محدودیت ها را کنار می زنند دارند. در شرایطی که این موج موفقیت در حال کند شدن است، وودز و بک که در نوشت فیلم نامه «یک مکان ساکت» با هم همکاری داشته اند مراحل پیش تولید اولین تجربه مشترک کارگردانی خود را در پروژه ای ترسناک به نام «جن زده» (Haunt) را می گذرانند.

آستر و جوردن پیل که به ترتیب فیلم های ترسناک موفق «موروثی» و «برو بیرون» را ساخته اند در حال ساخت فیلم های ترسناک مستقل دیگری برای استودیوهای A24 و بلوم هاوس هستند. فیلم جدید پیل برای استودیو بلوم هاوس با نام «ما» (Us) به عنوان یکی از ترسناک ترین فیلم های تاریخ سینما توصیف شده است. کاجگانیچ بر این باور است که موفقیت آینده ژانر ترسناک منوط به تمایل فیلمسازان به ادامه در هم شکستن محدودیت ها و بیشتر و بیشتر پیش رفتن در حوزه ترس های جدید و اورجینال خواهد بود.