مروری بر اثرات بالينی عصاره گياه بادرنجبويه در اختلالات روانپزشكی

تریتا نیوز- سارا توسلی-پزشک عمومی::بادرنجبويه با نام لاتين  Melissa officinalis،ونام علمی  Lemon Balm،اولين بار توسط ابن‌سينا مقوي مغز و اعصاب و قلب خوانده شد وبه عنوان يك داروي نشاط‌آور به جهانيان معرفي شد. به گفته ابن‌سينا استفاده از آن هوش را برمي‌انگيزاند و ذهن را تقويت مي‌كند و براي درمان انواع ماليخوليا، وسواس و جنون مؤثر است.

در قرون وسطي پزشكان اروپا بدون اينكه در اين­باره شخصاً به مطالعه و تحقيق بپردازند، عيناً اين خواص را پذيرفتند و به آن عمل كردند. در دوره رنسانس، يعني تجديد حيات علم و ادب در اروپا، پزشكان پس از مطالعات زياد، همان خواص را بي‌كم و كاست پذيرفتند و بادرنجبويه را در موارد ملانكولي، هيپوكندري و مانيا (انواع ماليخوليا و جنون) تجويز كردند.

در قرن نوزدهم، تروسو، پزشك برجسته فرانسوي به همراه پيدو كتاب درمان شناسي را تأليف كرد و در آن خواص بادرنجبويه را تأييد كرد. از زمان تروسو تا امروز، عده زيادي از پزشكان نامي اروپا، خواص دارويي گياهان طبي را به كمك علوم شيمي، فيزيولوژي، بيولوژي و آزمايش‌هاي متعدد در حيوانات، سپس در افراد بيمار مورد مطالعه و تحقيق قرار داده‌اند و روز به روز بر معلومات آنها نسبت به خواص درمان‌بخش گياهان طبي افزوده مي‌شود.

هزاران دليل گواه آن است كه درمان دارويي كه اغلب در درمان تشويش و بي‌خوابي استفاده مي‌شوند،‌ اثرات نامطلوب و عواقب ترك دارو ايجاد مي‌كنند. درنتيجه، عصاره‌هاي گياهي سنتي (مانند Valerian, Lime blossoms, Passiflora, Lemon balm) به علت اينكه به ندرت ايجاد عارضه جانبي مي‌كردند، از لحاظ تجاري توسعه پيدا كردند.

بادرنجبویه از تیره نعناعیان است. برگ، تخم، سرشاخه های گلدار، گل و عرق بادرنجبویه مورد استفاده طبی دارد. سرمای زیاد و رطوبت مداوم برای رشد گیاه مناسب نیست.جنس زمین زراعتی در پرورش گیاه مداخله کلی ندارد. در منازل نواحی شمال ایران به طور خودرو دیده می شود. اقسام مختلف بادرنجبویه در اروپا، آسیای مرکزی و آمریکای شمالی حاصل می شود. در اروپا به نام Balm tea  معروف است.

Melisa Officinalis، عملكرد شناختي و خلق را بهبود مي‌بخشد.استرس القايي را كم مي‌كند. و اثر ضدتنش در انسان‌ها دارد.

تحقيقات نشان داده‌اند كه اثر آرامبخش، ضد اسپاسم و آنتي‌باكتريال دارد، همچنين بر اختلالات عصبي همچون كاهش هيجان و تنش و استرس اثر مي‌گذارد و  بر اختلالات معده روده‌اي و اختلالات خواب نيز مؤثر است.

با وجود سابقه طولاني از مصرف آن، هيچ عارضه جانبي از آن گزارش نشده است.

ساده ترین و بهترین طرز استعمال بادرنجبویه، دم کرده آن است که هر دفعه به اندازه ۲ الی ۳ گرم در یک فنجان آب جوش مثل چای دم کرده استفاده می شود. در بزرگسالان حداکثر ۲۰ گرم در یک شبانه روز می توان تجویز کرد و در کودکان کمتر. عرق بادرنجبویه هم مورد استعمال دارد. برای درمان بیماریها، معمولا به تنهایی استفاده نمی شود و ترکیباتی از چند گیاه به صورت قرص، شربت، معجون و غیره تجویز می شود.

نتایج

يكي از شايع‌ترين گياهان در درمان اختلالات خواب، بادرنجبويه‌ مي‌باشد كه به تنهايي يا در تركيب با گياهان ديگر استفاده مي‌شود . تاكنون تداخل دارويي مشخصي براي بادرنجبويه ذكر نشده است و معمولاً فاقد عارضه جانبي مي‌باشد .

در مطالعه‌اي كه توسط كرني و اشميت در آلمان انجام شد، استفاده از بادرنجبويه در مقايسه با مصرف دارونما كيفيت خواب را بهبود بخشيد.

همچنين فرج و ميلز نيز در تحقيقات خود تفاوت معني‌داري را بين مصرف بادرنجبويه و دارونما برروي اختلالات خواب به دست آوردند.

در تحقيق انجام شده در ايران، در بررسي اختلالات خواب در دوران يائسگي نشان داده شد كه مكمل گياهي بادرنجبويه در آنها مؤثر است. به اين صورت كه ۲۰% زنان مصرف كننده بادرنجبويه و صرفاً ۸% مصرف كنندگان دارونما، بهبود در وضعيت خواب خود را گزارش كردند.

در یک مقاله مروری سایکوفارماکولوژی و شواهد بالینی که اثر داروهای گیاهی را در افسردگی و تنش و بی خوابی بررسی کرده، استفاده بالینی آن را در استرس حاد و تنش و افسردگی ذکر کرده است.

در تحقيقي در بين شركت كنندگان جوان سالم، نتيجه‌ اين بود كه فاكتورهاي شناختي، بعداز دوز mg 600Melissa ، در دنبال كردن توجه، پيشرفت نشان دادند. زمان و كاهش دوز، كاهش ويژه‌اي را در حافظه ثانويه و فاكتورهاي كاركردي حافظه نشان دادند. آرامش، در كوتاه‌ترين زمان با كمترين دوز گزارش شد. درحالي‌كه هوشیاریMelissa Officinalis باعث تقويت عوامل شناختي در افراد سالم مي‌شود .

در مطالعه‌اي كه در بيماران آلزايمر خفيف تا متوسط انجام شده مشخص شده از پيشرفت بيماري جلوگيري شده و شدت علايم را كاهش داد. عوارض جانبي در دو گروه كه دارونما و دوز ثابتي از عصاره بادرنجبويه استفاده كردند، مشاهده ‌نشد.

Melissa Officinalisاز گذشته به عنوان آرامبخش ضعيف واسپاسموليتيك استفاده مي‌شده است.

نشان داده شده كه mg600 از Melissa، به طور قابل ملاحظه‌اي اندازه‌گيري شخصي از آرامش را افزايش داده و اندازه‌گيري شخصي از هوشیاری را كاهش داده است. به‌علاوه بعداز تجويز mg600 مشاهده شده كه افزايش زيادي در انجام عمليات رياضي را باعث شده است، بدون اينكه دقت  كم شود.

درتحقيق ديگري تركيب استانداردي از عصاره Valerian, Lemon balm در داوطلبان سالم استفاده شد و نتيجه نشان داد كه mg600 از دوز تركيبي آنها ميزان تنش را بهبود بخشيدند.

بحث

از نتایج مشاهده می شود که  Melissa به عنوان آرامبخش وخواب آور مؤثر است ودر دمانس کاربرد دارد و در تنظیم خلق اثر دارد. باتوجه به بروز اختلالات رواني متعدد در جوامع امروز و عوارض زياد داروها، توصيه مي‌شود كه منابع حكماي طب سنتي ايران را دوباره احيا كنيم و از اثرات درمان‌بخش گياهاني مانند بادرنجبويه در بالين، بيشتر بهره ببريم.داروهای گیاهی در مقایسه با داروهای سنتتیک در مواردی متفاوت هستند.(Table 1) با نظر بر اينكه براي مكمل گياهي بادرنجبويه عارضه جانبي خاصي گزارش نشده، مي‌توان آن را در اختلالات روانپزشكي متعدد جايگزين داروهاي شيميايي كرد.