علت وجود خون در ادرار چیست؟

دیدن خون در بیشتر موارد باعث ترس می‌شود. حالا تصور کنید فردی که خودش از خون می‌ترسد متوجه وجود خون در ادرارش شود. قطعا نگران خواهد شد ولی پزشکان می‌گویند وجود خون در ادرار گاهی دلایل بسیار ساده‌ای دارد؛ از ورزش شدید گرفته تا عادت ماهیانه. اما آن سوی قضیه را هم باید در نظر گرفت. برخی عفونت‌ها و سرطان‌ها نیز ممکن است با علامتی مانند ادرار خونی، خود را نشان بدهند.

با دکتر محمدرضا صفری‌نژاد، متخصص اورولوژی و استاد دانشگاه، درباره دلایل و درمان‌های بروز و ظهور خون در ادرار گفت‌وگو کرده‌ایم.

علت وجود خون در ادرار چیست؟

عوامل متعددی در بروز این مشکل نقش دارند. عادت ماهیانه، ورزش بیش از حد، فعالیت جنسی، ابتلا به بیماری‌های ویروسی، ضربه و عفونت و… می‌توانند باعث ظاهرشدن خون در ادرار شوند. البته عوامل خطرناک دیگری نیز در ایجاد این مشکل نقش دارند؛ از سرطان کلیه و مثانه گرفته تا وجود التهاب در کلیه، مثانه، مجرا و پروستات و ابتلا به بیماری پلی‌کیستیک کلیه. البته بیماری پلی‌کیستیک کلیه را نباید با کیست ساده کلیه اشتباه گرفت چون در این بیماری هر دو کلیه پر از کیست‌های متعدد است. این بیماری ارثی باعث می‌شود در هر دو کلیه، کیست‌های پر از مایع به شکل خوشه انگور ایجاد شود و معمولا در دهه پنجم زندگی به نارسایی کلیه می‌انجامد. گاهی هم علت مشخص نمی‌شود که معمولا این موارد خطرناک نیستند.

مصرف داروها هم می‌تواند باعث بروز این مشکل شود؟

بله، از دیگر علل نسبتا شایع وجود خون در ادرار مصرف داروهای ضدانعقادی مثل وارفارین، هپارین و آسپیرین است. البته بروز لخته‌های خون و ابتلا به بیماری‌هایی هم که باعث اختلال انعقادی می‌شوند مثل هموفیلی و کم‌خونی داسی‌شکل که در آن گلبول‌های قرمز به شکل داس درمی‌آیند، در بروز این عارضه نقش دارد.

آیا در سنین مختلف، علت وجود خون در ادرار متفاوت است؟

بله، در دوران خردسالی، بیشتر به علت وجود کلسیم در ادرار، بروز عفونت‎های ادراری و بیماری‏های مادرزادی کلیه و در سنین نوجوانی و جوانی و بزرگسالان به علت ابتلا به سنگ کلیه، عفونت‏های کلیه و بیماری‏های التهابی کلیه، خون در ادرار دیده می‌شود. در سنین سالخوردگی نیز علت این مشکل بیشتر ابتلا به سرطان‏های سیستم ادراری یا بیماری‌های پروستات است.

آیا در همه موارد فرد خون را در ادرار مشاهده می‌کند یا اینکه این مشکل به‌راحتی قابل‌تشخیص نیست؟

در مواردی خود بیمار می‌تواند خون را در ادرار مشاهده کند که به آن «خون آشکار» می‌گویند اما در حالت دیگر که بسیار هم شایع است، بیمار در ادرار، خونی مشاهده نمی‌کند و فقط با انجام آزمایش می‌توان به آن پی برد که به آن «خون مخفی» می‌گویند. در بسیاری از موارد، خونی که در ادرار دفع می‌شود قابل‌مشاهده نیست و ادرار تغییررنگ ندارد، بنابراین افراد از این موضوع مطلع نیستند. اگر خون آشکار مشاهده شود، رنگ ادرار به قرمز، صورتی یا به رنگ نوشابه سیاه (قهوه‌ای یا شبیه چای) تغییر می‌کند. علت این تغییررنگ وجود گلبول قرمز در ادرار است. حتی وجود مقدار اندک خون باعث تغییر رنگ ادرار می‌شود. ممکن است فرد دچار علایم دیگری مانند درد شکم، کاهش شدت ادرار، تب، ادرار مکرر، درد حین ادرار و تمایل شدید به ادرار کردن نیز شود. با توجه به اینکه وجود این مشکل می‌تواند نشان‌دهنده بیماری‌های مهم سیستم ادراری باشد، لازم است حتما با انجام بررسی‌های لازم علت این مشکل تشخیص داده شود.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به خون در ادرار هستند؟

بیمارانی که سابقه ابتلا به بیماری کلیوی، سنگ کلیه یا بزرگ شدن پروستات (که بیشتر در مردان بالای ۵۰ سال دیده می‌شود) در آنها وجود داشته باشد و افرادی که سیگار می‌کشند بیشتر در معرض هماچوری (خون در ادرار) هستند به‌طوری که آنها باید به شکل دوره‌ای آزمایش ادرار انجام دهند. هرچند این کار برای عموم مردم نیز توصیه می‌شود.

راه‌های تشخیص این عارضه چیست؟

وجود خون در ادرار را می‌توان با آزمایش ادرار تشخیص داد. در آزمایشگاه ظرف مخصوصی به فرد داده می‌شود تا نمونه ادرار را در آن جمع‌آوری کند. روش‌ دیگر، استفاده از نوارهای مخصوص است. این نوارهای باریک قسمت‌های مختلف رنگی دارند که هر قسمت مخصوص تشخیص یک مورد خاص در ادرار، مثل میزان قند و تعداد گلبول‌های قرمز است. اگر ادرار حاوی گلبول قرمز (خون) باشد، قسمت مربوط تغییر رنگ می‌دهد. اگر خون واضح در ادرار دیده شود یا تست نواری از نظر وجود خون مثبت باشد، آزمایشگاه بررسی میکروسکوپی انجام می‌دهد تا تشخیص تایید شود. وجود خون در ادرار باید ۴۸ ساعت بعد با آزمایش دوم تایید شود. برای تشخیص علت، معمولا به اقدام‌های اضافی مثل روش‌های تصویربرداری، سیستوسکوپی (که در آن با آندوسکوپ مجرای ادرار، پروستات و مثانه بررسی می‌شوند) و گاهی نمونه‌برداری از کلیه نیاز است. مردان بالای ۵۰ سال که علت خاصی برای یافتن خون در ادرارشان پیدا نشده، باید از نظر سرطان پروستات، آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) بررسی شوند. البته تمام این اقدام‌ها لازم نیست برای یک فرد انجام شود و در هر مرحله که پزشک به تشخیص برسد، اقدام‌های بیشتر ضرورتی ندارد.

کمی هم در مورد روش‌های درمانی این مشکل توضیح می‌دهید؟

درمان خون در ادرار به علت آن بستگی دارد. اگر مشکل سنگ یا عفونت باشد، درمان اختصاصی انجام می‌شود. اگر هم علت بروز آن، مصرف داروهای ضدانعقادی باشد،‌ میزان دارو اصلاح خواهد شد. در مواردی هم که علت واقعی در بررسی‌های پزشکی یافت نمی‌شود، توصیه می‌شود سالانه با انجام آزمایش، ادرار کنترل شود تا پزشک مطمئن شود که هیچ تغییری رخ نداده است.

حرف آخر؟

به رنگ ادرار خود توجه کنید و هرگونه تغییر رنگ را جدی بگیرید و برای بررسی وجود تومور یا سنگ به پزشک مراجعه کنید. وجود خون در ادرار، درد حین ادرار، تکرر ادرار یا احساس نیاز بی‌مورد به ادرار از نشانه‌های رایج سرطان مثانه هستند که باید به آنها توجه کرد. هرچند وجود این نشانه‌ها، صددرصد به معنای وجود سرطان مثانه نیست و عفونت‌ها، سنگ‌های مثانه و تومورهای خوش‌خیم نیز می‌توانند باعث بروز این علایم شوند. پزشکان باید توجه کنند گاهی مصرف برخی مواد و آلوده شدن نمونه ادرار با ترشحات واژن یا بتادین و بروز کم‌آبی شدید در بدن یا حتی انجام فعالیت‌های ورزشی سنگین و… باعث می‌شود نتیجه آزمایش به صورت کاذب مثبت نشان داده شود یعنی با آنکه نتیجه آزمایش وجود خون در ادرار را تایید می‌کند، در حقیقت خونی در ادرار وجود ندارد. از سوی دیگر، مصرف موادغذایی حاوی ویتامین C،‌ مصرف دارویی مانند کاپتوپریل یا وجود پروتئین در ادرار و کاهش pH ادرار به کمتر از ۵ (خوردن مواداسیدی) نیز باعث می‌شود نتیجه آزمایش از نظر وجود خون در ادرار به‌صورت کاذب منفی نشان داده شود، درحالی که در حقیقت خون در ادرار وجود دارد.